„Podręcznik dla inkwizytorów” autorstwa António Lobo Antunesa to dla mnie powieść totalna, która zaskakuje zarówno formą, jak i treścią. Byłam niezwykle ciekawa, jak odbiorę ją po latach od ostatniego czytania. Łączy w sobie elementy historyczne, filozoficzne oraz psychologiczne. To dzieło, które wymaga pełnej koncentracji i gotowości do zagłębienia się w gęstą tkankę narracyjną. Gdzie autor odsłania tragiczną historię Portugalii za czasów rządów Salazara. Dokonuje wiwisekcji kolonializmu. Lobo Antunes nie jest autorem, który zadowala się prostymi rozwiązaniami literackimi. W „Podręczniku dla inkwizytorów” z niezwykłą erudycją wplata wątki historyczne z obszernymi refleksjami na temat kondycji ludzkiej. Przedstawia portret jednostki odartej przez wewnętrzne sprzeczności. Borykającej się z ciężarem przeszłości, która niczym kamień u szyi. Powieść jest jednocześnie nie tylko zapisem historycznym, ale również opowieścią o złożoności przeżyć pewnego „ministra”, gdzie wątek osobisty splata się z szerokim tłem społeczno-politycznym. Zawsze to podkreślam: podziwiam odwagę autora.„Podręcznik dla inkwizytorów” wymaga od nas dużej cierpliwości i uwagi, gdyż każdy fragment, każdy wątek to jakby porozrzucane puzzle, które muszą zostać złożone w spójną całość. Styl Antunesa jak zawsze skomplikowany, pełen wielokrotnych wtrąceń, retrospekcji, zawiłych metafor i subtelnych aluzji o przewinieniach własnej Ojczyzny. Forma prowadzenia czytelnika porusza synapsy do pogłębionego działania.Ta poetycka, wymagająca budowa może wywołać uczucie zagubienia, ale także fascynacji nad jej głębią. Mnie lektura pozbawiła spotkania z Morfeuszem. Wyobraźnia autora niczym plazma. Warto również zwrócić uwagę na wpleciony nie bez kozery wątek inkwizycji, który pojawia się na wielu płaszczyznach: od bezwzględnych oskarżeń, po egzystencjalne rozważania na temat winy, grzechu i pokuty. Inkwizytorzy to postacie, które stanowią symboliczny ciężar. „Podręcznik dla inkwizytorów” jest pełen nieoczywistych metafor, które zmuszają do refleksji nad naturą władzy i jej destrukcyjnego wpływu na jednostkę i podzielone społeczeństwo. Bardzo to uniwersalne w wyrazie i aktualne- niestety.Antunes pokazuje, jak łatwo można zatracić się w mechanizmach opresji i jak każde, nawet najmniejsze, zło wpływa na jednostkę, zarówno na poziomie emocji, jak i działań. Zdaje się poprzez bohaterów pytać: „unde malum"? Historia inkwizycji staje się pretekstem do głębszego zastanowienia nad dualizmem ludzkiej natury w zderzeniu z utratą. Nad pojęciami prawdy, winy, vendetty, kary i zbawienia. Niezwykła jest także struktura narracyjna powieści. Antunes buduje swoje dzieło na gruncie dworu w Palmeli. Z dodatkiem wyrafinowanej intertekstualności i bez interpunkcji. Zderza ze sobą różnorodne konwencje literackie i historyczne, co czyni powieść jeszcze bardziej złożoną i wielowarstwową, dzięki czemu otwiera przestrzeń do niekończących się interpretacji i pogłębionych rozmów w klubach czytelniczych. Tu każda strona kryje coś nowego, nad czym bezwzględnie trzeba się zatrzymać, przerobić w arteriach. Nie bez powodu znajdziecie sporo powtórzeń. Ma to za zadanie przypomnieć o najważniejszych elementach. Pod względem językowym, „Podręcznik dla inkwizytorów” to prawdziwa uczta dla miłośników literatury. Nie sposób nań odłożyć. Antunes bawi się słowem w sposób wyrafinowany. Nie bierze jeńców. Jego styl jest pełen aluzji literackich i odwołań do historii, które anektują uwagę. Wymagają aktywnego zaangażowania i interpretacyjnej biegłości.„Podręcznik dla inkwizytorów” to powieść, która nie zostawia miejsca na łatwe odpowiedzi. To literatura, która po przeczytaniu zmusza do przemyśleń nad nieuchronnością historii, która lubi zatoczyć koło. Nad naturą władzy, dyktaturą, przeszłością Portugalii. To nie jest lektura lekka, krótka ani łatwa. Należy mieć na nią przestrzeń, spokojną głowę i ciszę wokół. Zaliczam ją do książek życia. Dość dodać, że pozostaje jednym z najważniejszych punktów w literackim krajobrazie współczesnej prozy portugalskiej, dlatego tak trudno było mi uniknąć egzaltacji, dzieląc się wrażeniami po jej przeczytaniu.

Czy doktor, bohater książki, kiedyś człowiek na wskroś brutalny,  zasługuje na litość, kiedy starość odbiera mu sprawczość? Będziecie mieli na zastanowienie się całe 435 stron, bo dokładnie tyle ma wznowienie „Podręcznika dla inkwizytorów” António Lobo Antunesa przez  Oficyna Literacką Noir sur Blanc, co cieszy mnie podwójnie, bo to wiąże się z formatem, który bardzo polubiłam. W powieści starość nie działa jak katharsis. To czas fizycznej i mentalnej degradacji, bez godności ani jakiegoś metafizycznego sensu. Były oprawca, minister, doktor, ktoś, kto torturował, kłamał i uprzedmiotawiał, sam koniec końców zostaje zredukowany do ciała, które przecieka, umysłu, który się zaciera, i przeszłości, która gnije w szufladach. Skruchy brak.  Jest resentyment, samotność i ogromne przerażenie. Jeśli zastanowimy się nad litościwym przebaczeniem pod względem moralnym, odpowiedź na powyższe pytanie nasuwa się sama. Jeśli zaś spojrzeć na to bardziej ludzko, jego samotność i upadek pokazują, że nawet potwór jest śmiertelny, i może cierpieć, nie wiedząc nawet, dlaczego. I to jakoś tam uderza nieporadnie w serce, choć nie u każdego, to oczywiste.  Sam Antunes nie daje nam emocjonalnego komfortu, bohater jest obrzydliwy, pełen fizjologii, egotyzmu i pogardy, tak  wobec siebie, jak i innych. António po raz kolejny rozlicza się z władzą absolutną, i jest w tym surowy jak zawsze,  ale też dorzuca do tego wszystkiego jeszcze wątek miłości, bo oto mamy esencję wypaczonego człowieka, który o tej miłości mówi, i cały czas jej szuka, a jednocześnie gwałci, torturuje, pogardza i odczłowiecza. Jeżeli więc ten zestaw Cię nie przeraża, to „Podręcznika dla inkwizytorów” poleca się do czytania, wytrwałym, z szeroko otwartym umysłem i czasem, który konfiskuje Ci sam Antunes. Tym razem trochę mi to zajęło, ale było Warto! IG @angelkubrick